Ανάλυση: Γιατί οι ΗΠΑ επενδύουν στην 3SI- Η νέα περιφερειακή γεωγραφία της Ευρώπης

Η ασφάλεια της Ευρώπης επανακαθορίζεται με γοργούς ρυθμούς, καθώς ο πόλεμος στην Ουκρανία και οι προκλήσεις από τη Ρωσία και την Κίνα επιταχύνουν τις τάσεις περιφερειοποίησης στο εσωτερικό της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε αυτό το ρευστό τοπίο, η Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών (Three Seas Initiative – 3SI) αναδύεται ως ένα κρίσιμο εργαλείο γεωπολιτικής αναδιάταξης και οικονομικής ενοποίησης, ενώ αποκτά αυξανόμενο στρατηγικό βάρος τόσο για τις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και για τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης.

Η 3SI, που ξεκίνησε το 2015 από την Πολωνία και την Κροατία, περιλαμβάνει 13 χώρες-μέλη της ΕΕ που βρίσκονται μεταξύ της Βαλτικής, της Αδριατικής και της Μαύρης Θάλασσας.

Αν και αρχικά σχεδιάστηκε ως ένα εργαλείο για την ενίσχυση των υποδομών, της ενεργειακής ασφάλειας και της ψηφιακής συνδεσιμότητας, σήμερα εξελίσσεται σε ένα πιο πολυδιάστατο γεωστρατηγικό σχήμα, με άξονα την ασφάλεια, την αντιστάθμιση επιρροής τρίτων δυνάμεων και την ενίσχυση της διατλαντικής συνεργασίας.

Από την οικονομία στην ασφάλεια: Η διεύρυνση της 3SI

Αν και η 3SI δεν είναι μια πολιτική ή στρατιωτική συμμαχία, λειτουργεί πλέον ως συμπληρωματικός πυλώνας ασφάλειας για τα κράτη της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ, σε μια περίοδο που οι κλασικοί θεσμοί της Δύσης (όπως η ΕΕ και το ίδιο το ΝΑΤΟ) δυσκολεύονται να προσαρμοστούν με ευελιξία στις νέες απειλές. Η δημιουργία κοινού επενδυτικού ταμείου και η στήριξη μακροπεριφερειακών έργων αποσκοπούν στη διασύνδεση των μελών, με στόχο τόσο την οικονομική ανάπτυξη όσο και τη στρατηγική συνοχή της περιοχής.

Η ενεργή στήριξη των ΗΠΑ – που επενδύουν τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά – επιβεβαιώνει τον στρατηγικό χαρακτήρα του εγχειρήματος. Η αμερικανική δέσμευση, από τη δωρεά των 300 εκατομμυρίων δολαρίων έως την εξαγγελία για επενδύσεις άνω του 1 δισ. δολαρίων, δεν αποτελεί φιλανθρωπική πράξη αλλά προέκταση της γεωστρατηγικής τους επιρροής, κυρίως απέναντι στη Ρωσία και την Κίνα.

Η 3SI προσφέρει στις ΗΠΑ ένα εργαλείο αναβάθμισης των διμερών σχέσεων με χώρες όπως η Πολωνία, η Ρουμανία και οι Βαλτικές Δημοκρατίες, τις οποίες βλέπει ως πυρήνα αντι-ηγεμονικής αντίστασης στον ρωσο-σινικό άξονα.

Αντισταθμίζοντας Κίνα και Ρωσία: Ο γεωπολιτικός ανταγωνισμός

Η Ρωσία αντιλαμβάνεται τη 3SI ως απειλή, καθώς επαναχαράσσει τον χάρτη στρατηγικής επιρροής στην Ανατολική Ευρώπη. Μετά τον πόλεμο στην Ουκρανία, οι χώρες της περιοχής – ιδίως η Πολωνία και η Ρουμανία – ενίσχυσαν τις στρατιωτικές τους δυνατότητες και συντονίζονται στενότερα με την Ουάσιγκτον, δημιουργώντας ένα ανάχωμα στις ρωσικές φιλοδοξίες.

Παράλληλα, η Κίνα, μέσω της πρωτοβουλίας “Ζώνη και Δρόμος” και της πλατφόρμας 17+1, επιδίωξε να εισχωρήσει οικονομικά και πολιτικά στην περιοχή. Η 3SI λειτουργεί ως αντίβαρο σε αυτή τη διείσδυση, με στόχο να περιορίσει τις κινεζικές επενδύσεις και να διαμορφώσει ασφαλείς εφοδιαστικές αλυσίδες, αποσυνδέοντας τη γεωστρατηγική πορεία της περιοχής από την ασιατική επιρροή.

Ανατολική Ευρώπη χωρίς Δυτική Ευρώπη;

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι η 3SI προωθείται κυρίως από τα ανατολικά κράτη-μέλη της ΕΕ, ενώ παραδοσιακές δυνάμεις όπως η Γερμανία και η Γαλλία διατηρούν επιφυλακτική στάση.

Η διατήρηση αυτής της απόστασης προκαλεί θεσμικές εντάσεις στο εσωτερικό της Ένωσης, ενώ διευρύνει το χάσμα Ανατολής-Δύσης, το οποίο οξύνθηκε μετά το Brexit και την αργοπορημένη ανταπόκριση της Δυτικής Ευρώπης σε θέματα άμυνας και ενέργειας.

Ο πρόεδρος Τραμπ, δείχνει προτίμηση στις χώρες της 3SI, τις οποίες θεωρεί πιο πρόθυμες να δαπανήσουν για την άμυνα και καλύτερους εμπορικούς εταίρους από τους «ανεπαρκείς» συμμάχους της Δυτικής Ευρώπης. Η απουσία του Βολοντίμιρ Ζελένσκι από τη Σύνοδο της Βαρσοβίας το 2025 είναι ενδεικτική των νέων ιεραρχήσεων, στις οποίες πρωταγωνιστεί η Κεντρική Ευρώπη, όχι η Ουκρανία.

Ο ρόλος της Τουρκίας: Από την περιφέρεια στο επίκεντρο

Παρότι η Τουρκία δεν είναι επίσημο μέλος της 3SI, βρίσκεται στο γεωγραφικό και στρατηγικό της όριο. Η Μαύρη Θάλασσα, την οποία η πρωτοβουλία επιχειρεί να ελέγξει, είναι κομβικός χώρος επιρροής για την Άγκυρα, η οποία τα τελευταία χρόνια έχει επεκτείνει τον ρόλο της στον τομέα της ναυτικής ασφάλειας, της ενεργειακής διπλωματίας και της στρατιωτικής συνεργασίας με χώρες όπως η Ρουμανία, η Βουλγαρία και η Πολωνία.

Η συμμετοχή της Ελλάδας στην 3SI προσθέτει μια επιπλέον Μεσογειακή διάσταση, ανοίγοντας τον δρόμο για έναν έμμεσο διάλογο και συνεργασία με την Τουρκία. Οι ενεργειακοί διάδρομοι από την Ανατολική Μεσόγειο και το Αζερμπαϊτζάν, που διέρχονται μέσω Τουρκίας, προσδίδουν στην Άγκυρα στρατηγικό πλεονέκτημα.

Η ενδεχόμενη θεσμική ένταξη της Τουρκίας ως παρατηρητή ή στρατηγικού εταίρου στην 3SI θα μπορούσε να αναβαθμίσει τη συνολική ασφάλεια της Ανατολικής Ευρώπης και να λειτουργήσει ως γέφυρα για μια νέα προσέγγιση ΕΕ-Τουρκίας.

Προκλήσεις και στρατηγικά κενά

Η ετερογένεια των μελών της 3SI αποτελεί μια από τις βασικότερες προκλήσεις. Οι χώρες παρουσιάζουν διαφορετικές προτεραιότητες, ενώ υπάρχουν διαφορές σε επίπεδο οικονομικής ισχύος, πολιτικής σταθερότητας και εξωτερικών συμμαχιών. Επιπλέον, η απουσία ενός ισχυρού θεσμικού πυρήνα, η χαλαρή διακυβέρνηση και οι περιορισμένες δεσμεύσεις από τα μεγάλα κράτη της ΕΕ (όπως η Γερμανία και η Γαλλία) ενδέχεται να μειώσουν τη θεσμική ισχύ της πρωτοβουλίας.

Ωστόσο, η ευελιξία του σχήματος, καθώς και η δυνατότητα συνεργασιών με εξωτερικούς φορείς όπως η Τουρκία ή οι ΗΠΑ, μπορεί να του προσδώσει στρατηγικό βάθος. Η ενεργειακή διαφοροποίηση μέσω τερματικών LNG, διασυνοριακών αγωγών, ψηφιακών δικτύων και υποθαλάσσιων καλωδίων δημιουργεί μια ενιαία τεχνολογική και ενεργειακή υποδομή, που καθιστά την περιοχή λιγότερο ευάλωτη στις γεωπολιτικές πιέσεις.

Η 3SI ως μοντέλο μετα-ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης

Η Πρωτοβουλία των Τριών Θαλασσών εξελίσσεται από οικονομική συνεργασία σε γεωπολιτικό εργαλείο και αποτελεί ένα μοντέλο μετα-ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, το οποίο ξεπερνά τα όρια της τυπικής ΕΕ.

Μέσα από τη συνεργασία ανατολικών κρατών, τη στήριξη των ΗΠΑ, τον αντισταθμιστικό ρόλο έναντι της Κίνας και της Ρωσίας και τη δυναμική εμπλοκή περιφερειακών δυνάμεων όπως η Τουρκία, η 3SI ενδέχεται να επαναχαράξει την αρχιτεκτονική ασφάλειας, ενέργειας και στρατηγικής αυτονομίας της ηπείρου.

Σε έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από αναθεωρητικές δυνάμεις, διαταραγμένες εφοδιαστικές αλυσίδες και πολυπολική ρευστότητα, η 3SI προσφέρει ένα πρότυπο ευέλικτης συνεργασίας που μπορεί να ενισχυθεί, να διευρυνθεί και να αποτελέσει πυλώνα σταθερότητας στην καρδιά της Ευρώπης.