Η γεωπολιτική διάσταση της εκλογής του νέου Πάπα- Από τη Μόσχα ως τη Μέση Ανατολή

Η πιθανότητα εκλογής ενός νέου Πάπα δεν αποτελεί μια απλή εκκλησιαστική διαδικασία· είναι ένα γεγονός που φέρει ισχυρούς γεωπολιτικούς κραδασμούς και επηρεάζει τη θέση του Βατικανού ως διεθνούς ηθικού και πολιτιστικού παράγοντα. Σε έναν κόσμο που πολώνεται μεταξύ νέων και παλαιών δυνάμεων, η Ρωσία επιχειρεί να ανακτήσει την παγκόσμια επιρροή της μέσω πολέμου και ρητορικής σύγκρουσης, ενώ η Μέση Ανατολή παραμένει ένα εκρηκτικό πεδίο σύγκρουσης θρησκευτικών, πολιτικών και γεωστρατηγικών συμφερόντων.

Σπύρος Σιδέρης

Παράλληλα, η Καθολική Εκκλησία καλείται να διαχειριστεί τις προκλήσεις της εποχής: τη μείωση της επιρροής της σε ορισμένες περιοχές, την ανάγκη υπεράσπισης των χριστιανικών μειονοτήτων, καθώς και τον ρόλο της σε έναν κόσμο που αναζητά ηθική καθοδήγηση.

Μέσα σε αυτό το ταραγμένο διεθνές περιβάλλον, το ερώτημα που προκύπτει είναι σαφές: θα συνεχίσει ο νέος Ποντίφικας τη γραμμή ήπιας ουδετερότητας του Πάπα Φραγκίσκου ή θα επιλέξει μια πιο ενεργητική και ηθικά ξεκάθαρη διπλωματική στάση απέναντι σε πολέμους, καταπίεση και γεωπολιτικές αδικίες;

Υπό τον Πάπα Φραγκίσκο, η εξωτερική πολιτική του Βατικανού κινήθηκε σε τροχιά διαλόγου, συμφιλίωσης και συχνά σιωπηρής ουδετερότητας. Η συνάντησή του με τον Πατριάρχη Κύριλλο το 2016 υπήρξε ένα ιστορικό βήμα προσέγγισης με τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία, όμως η εφεκτική στάση του απέναντι στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία προκάλεσε αντιδράσεις. Πολλοί, ιδίως στην Ανατολική Ευρώπη, θεώρησαν ότι το Βατικανό απέτυχε να αναλάβει ρόλο ηθικής καθοδήγησης, προκρίνοντας τη διπλωματική ισορροπία έναντι της σαφούς καταδίκης της επιθετικότητας.

Η επιλογή του επόμενου Πάπα θα αποτελέσει καθοριστικό παράγοντα για το μέλλον αυτής της διπλωματικής ισορροπίας. Αν αναδειχθεί Πάπας από την Ανατολική Ευρώπη –π.χ. την Πολωνία ή την Ουκρανία– το Βατικανό θα μπορούσε να σκληρύνει τη στάση του απέναντι στη Μόσχα, παίρνοντας σαφή θέση υπέρ της ουκρανικής εδαφικής ακεραιότητας.

Αυτό θα ενίσχυε τη θέση της Εκκλησίας στη Δύση και θα επανέφερε την ηθική βαρύτητα του παπικού θεσμού, αλλά ενέχει τον κίνδυνο απομάκρυνσης από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία και πιθανών αντιποίνων για τις Καθολικές κοινότητες στο εσωτερικό της Ρωσίας.

Από την άλλη πλευρά, η ανάδειξη ενός Πάπα από τον Παγκόσμιο Νότο –π.χ. από την Αφρική ή τη Λατινική Αμερική– ενδέχεται να διατηρήσει την προσέγγιση της ουδετερότητας, με επίκεντρο τα ανθρωπιστικά ζητήματα, τις μειονότητες, τους πρόσφυγες και την ειρηνική διαμεσολάβηση. Σε αυτή την περίπτωση, το Βατικανό ίσως διατηρήσει ανοιχτούς διαύλους τόσο με τη Μόσχα όσο και με το Κίεβο, ενισχύοντας τον ρόλο του ως παγκόσμιου ειρηνοποιού, αν και με το ρίσκο να εμφανίζεται αδιάφορο απέναντι στη διεθνή νομιμότητα.

Η Μέση Ανατολή, ωστόσο, αποτελεί ένα ξεχωριστό και πολύπλοκο μέτωπο για την καθολική διπλωματία. Ο Πάπας Φραγκίσκος υπήρξε πρωτεργάτης του διαλόγου με το Ισλάμ, με αποκορύφωμα την επίσκεψή του στο Ιράκ το 2021 – μια συμβολική πράξη ειρήνης και συμφιλίωσης. Η μελλοντική παπική στρατηγική στην περιοχή θα κριθεί από το πώς θα τοποθετηθεί απέναντι στη συνεχιζόμενη κατοχή της Παλαιστίνης, τη βία κατά των χριστιανικών μειονοτήτων και τη σταδιακή εξαφάνιση του χριστιανισμού από τις κοιτίδες του.

Η επόμενη περίοδος αναμένεται να είναι ιδιαίτερα κρίσιμη και για τις σχέσεις του Βατικανού με το Ισραήλ. Η στάση της Αγίας Έδρας απέναντι στην κλιμάκωση της βίας στη Γάζα, στις επιθέσεις σε ιερούς τόπους και στην απώλεια αμάχων θα λειτουργήσει ως καθρέφτης των προθέσεων του νέου Ποντίφικα: θα επιμείνει στην ίση απόσταση ή θα αρθρώσει έναν πιο έντονο λόγο υπέρ των καταπιεσμένων;

Τέλος, το Βατικανό θα κληθεί να επαναπροσδιορίσει και τη σχέση του με τις Ηνωμένες Πολιτείες, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το ΝΑΤΟ. Ένας Πάπας που ενισχύει την πίστη στη διεθνή νομιμότητα και τα ανθρώπινα δικαιώματα θα μπορούσε να μετατραπεί σε ηθικό αντίβαρο στις γεωπολιτικές συγκρούσεις της εποχής. Όμως αυτό προϋποθέτει μια γενναία απόφαση: ότι το Βατικανό δεν μπορεί πλέον να σιωπά ή να υπεκφεύγει, όταν διακυβεύεται η ανθρώπινη αξιοπρέπεια.

Η εκλογή του νέου Πάπα, επομένως, είναι κάτι παραπάνω από μια αλλαγή προσώπου στην κεφαλή της Καθολικής Εκκλησίας. Είναι μια στρατηγική επιλογή για την ηθική και διπλωματική πορεία του Βατικανού στον 21ο αιώνα· μια απόφαση που θα επηρεάσει τη σχέση του με τη Ρωσία, τη Μέση Ανατολή, τη Δύση και ολόκληρο τον κόσμο.

Το Βατικανό καλείται να απαντήσει αν μπορεί να είναι ταυτόχρονα φωνή ειρήνης και φορέας ηθικής κρίσης, χωρίς να απεμπολεί την αποστολή του να υπερασπίζεται τα θύματα της επιθετικότητας και της καταπίεσης. Ο νέος Ποντίφικας θα βρεθεί αντιμέτωπος με μια ιστορική απόφαση: είτε να ενισχύσει την προσέγγιση του προκατόχου του, είτε να αναλάβει έναν πιο αποφασιστικό ρόλο σε ένα κόσμο που αναζητά ηθική ηγεσία.

Η γεωπολιτική κατεύθυνση που θα πάρει το Βατικανό τα επόμενα χρόνια θα καθορίσει όχι μόνο τη σχέση του με τη Ρωσία, αλλά και τη διεθνή του αξιοπιστία ως παγκόσμιας ηθικής συνείδησης σε έναν πολυπολικό κόσμο.