Μενδώνη στο libre:Πολιτισμός που εξαρτάται μόνον από κρατική στήριξη, μοιραία καταλήγει σε χειραγώγηση και εργαλειοποίηση

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα, η ολοκλήρωση των έργων στο Τατόι και στο Αρχαιολογικό Μουσείο, αλλά και η εξέλιξη της πεζοδρόμησης στην οδό Βασιλίσσης Όλγας είναι μερικά από τα θέματα της συνέντευξης με την υπουργό Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη.

Ειδικά για το τελευταίο θέμα, που αφορά στη Βασιλίσσης Όλγας, μιλά και για τις σχέσεις της ως υπουργού με τον δήμαρχο Αθηναίων Χ. Δούκα. Όπως δηλώνει χαρακτηριστικά «όπου η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών έφερε στο φως σημαντικά οικοδομήματα της ρωμαϊκής εποχής, που δεν γίνεται να καλυφθούν, εκ νέου, με ασφαλτοτάπητα. Αυτή είναι η γνώμη της αρμόδιας Εφορείας και των αρμοδίων οργάνων του Υπουργείου Πολιτισμού. Δεν είναι δική μου άποψη».

Συνέντευξη

-Κυρία υπουργέ, θα ήθελα να ξεκινήσουμε τη συνέντευξη με το αίτημα της επανένωσης των Γλυπτών του Παρθενώνα. Εσείς έχετε πει ότι εκ μέρους της Ελλάδας το αίτημα είναι «μόνιμο, διαρκές και ενεργό εδώ και δύο αιώνες». Πρακτικά τι σημαίνει αυτό; Υπάρχουν συζητήσεις με εκπροσώπους του Βρετανικού μουσείου, της Βρετανικής κυβέρνησης; Θέλετε να μας πείτε κάτι περισσότερο;

Η επανένωση των Γλυπτών του Παρθενώνα είναι αίτημα του ίδιου, του ακρωτηριασμένου μνημείου, με το οποίο τα αρπαγέντα αριστουργήματα αποτελούν ενιαία, αδιαίρετη, αδιάσπαστη, φυσική, αισθητική και νοηματική οντότητα. Η βίαιη απόσπασή τους ισοδυναμεί με διάσπαση αυτής της ενότητας. Η σύγχρονη Ελλάδα, ως κληρονόμος και διαχειριστής του οικουμενικού συμβόλου του Παρθενώνα, διεκδικεί, εν ονόματι της ακεραιότητάς του, τον επιστροφή των Γλυπτών στον φυσικό τους χώρο. Η Κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη και το Υπουργείο Πολιτισμού έχουν συνεκτική στρατηγική και κινούνται προσεκτικά και μεθοδικά, σε διακυβερνητικό επίπεδο, όπως έχει ακριβώς συστήσει και η UNESCO.  Αυτού του είδους οι διαπραγματεύσεις απαιτούν χρόνο, υπομονή και επιμονή. Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να επαναλάβω, κι ας ακούγεται μονότονο, ότι δεν θα γίνει αποδεκτή οποιαδήποτε λύση που θα παραβιάζει τις εθνικές κόκκινες γραμμές, δηλαδή, την αναγνώριση οποιασδήποτε μορφής νόμιμης κυριότητας, νομής ή κατοχής στη βρετανική πλευρά. Αυτά δεν θα τα αναγνωρίσουμε ποτέ. Βλέπετε ότι η στάση μας φέρνει αποτελέσματα. Ποτέ άλλοτε το αίτημα της επανένωσης δεν ήταν τόσο ώριμο και ποτέ άλλοτε δεν είχε τόσο μεγάλη, σχεδόν καθολική, απήχηση ακόμη και παλιών πολέμιών του.

-Τα έργα στο Τατόι είναι σε εξέλιξη. Η απόδοση του έργου πότε θα γίνει από το Υπουργείο Πολιτισμού και τι θα περιλαμβάνει;

Το π. βασιλικό κτήμα στο Τατόι, με συγκρότημα ανακτορικό συγκρότημα και τα συνοδά κτήριά του, περνά από την εγκατάλειψη στην ανάδειξη και την απόδοσή του, στον φυσικό του κύριο, τους πολίτες. Από το 2019, το Υπουργείο Πολιτισμού εκτελεί ένα, χωρίς προηγούμενο,  πολύπλοκο έργο που συνδυάζει την ενδελεχή τεκμηρίωση και παρουσίαση των χιλιάδων κινητών αντικειμένων με την αναστήλωση και αποκατάσταση των κτηρίων και τη διαμόρφωση, με απόλυτο σεβασμό, στην περιβαλλοντική και ιστορική φυσιογνωμία του χώρου, του άλσους που τα περιβάλλει.

Η σύγχρονη Ελλάδα, ως κληρονόμος και διαχειριστής του οικουμενικού συμβόλου του Παρθενώνα, διεκδικεί, εν ονόματι της ακεραιότητάς του, τον επιστροφή των Γλυπτών στον φυσικό τους χώρο

Όλα τα έργα προχωρούν, με απαρέγκλιτη τήρηση του χρονοδιαγράμματος, ώστε οι μουσειακές υποδομές να έχουν ολοκληρωθεί, το 2025, και το σύνολο του έργου, συμπεριλαμβανομένης της ανάπλασης του περιβάλλοντος χώρου, να αποδοθεί στους πολίτες το 2027.  

-Το άλλο μεγάλο έργο που βρίσκεται σε εξέλιξη είναι αυτό του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου. Εκεί αναμένεται να εκτεθούν χιλιάδες μοναδικά ευρήματα από την ανασκαφική δραστηριότητα στην Αθήνα. Θα είναι ένα «ανταγωνιστικό» μουσείο με αυτό της Ακρόπολης;

Ποτέ τα μουσεία δεν είναι μεταξύ τους ανταγωνιστικά. Είναι, εξ ορισμού, συμπληρωματικά. Συλλειτουργούν, ασφαλώς, όταν αφορούν στην ίδια ιστορική περίοδο, ακόμη και όταν θεραπεύουν διαφορετικά είδη τέχνης, φαινομενικά εντελώς απομακρυσμένα. Αυτό ισχύει και για τη σχέση του Μουσείου της Ακρόπολης, που φιλοξενεί τους θησαυρούς του Ιερού Βράχου, και του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, του σημαντικότερου παγκοσμίως, στο είδος του.

• Όσον αφορά στην ανάπλασή του, διαθέτουμε ήδη την εξαιρετική πρόταση του David Chipperfield και προχωρούμε στην εκπόνηση του συνόλου των μελετών, μετά την γενναιόδωρη χορηγία του ζεύγους Σ. Λάτση.

Πρέπει, όμως, να σημειώσω -προς αποφυγήν παρανοήσεων- ότι τα ευρήματα από την ανασκαφική δραστηριότητα, επί έξι δεκαετίες, στην Αθήνα, προορίζονται για το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, που έχει χωροθετηθεί στην Ακαδημία Πλάτωνος.

Πρόκειται για ένα σχέδιο που χρονολογείται από τη δεκαετία του 1980 και μπαίνει, επιτέλους, στον δρόμο  της υλοποίησης, με τον αρχιτεκτονικό διαγωνισμό να έχει ήδη ολοκληρωθεί. Εκεί θα στεγαστούν αρχαιότητες μοναδικές και άγνωστες, καθώς δεν έχουν εκτεθεί ποτέ. Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο αποτελεί την κιβωτό της αρχαίας ελληνικής τέχνης με εξαιρετικά έργα από όλο τον ελλαδικό χώρο.

 -Οι σχέσεις σας με τον νέο δήμαρχο Αθηναίων κ. Δούκα σε ποιο επίπεδο βρίσκονται; Η εμπλοκή του υπουργείου Πολιτισμού στο έργο της Βασιλίσσης Όλγας που δεν προχωράει ποια είναι και τι γίνεται;

Με τον Δήμαρχο Αθηναίων, όπως και με κάθε εκπρόσωπο της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, όποια και αν είναι η πολιτική του προέλευση, προσβλέπω σε στενή και εποικοδομητική συνεργασία. Με τον κ. Δούκα έχουμε πάμπολλα ζητήματα κοινού ενδιαφέροντος και αλίμονο αν δεν συζητήσουμε, δεν συνεργαστούμε και δεν αναζητήσουμε λύσεις προς όφελος, εντέλει, των Αθηναίων πολιτών.

• Όσον αφορά το έργο της πεζοδρόμησης της Λεωφόρου Βασιλίσσης Όλγας, η εμπλοκή του Υπουργείου είναι καθόλα θεσμική. Σε κάθε εκτέλεση τεχνικού έργου, διενεργούνται ανασκαφές. Αυτό επιβάλλει ο αρχαιολογικός νόμος.

Όταν, για παράδειγμα,  αυτό γίνεται για μεγάλους αυτοκινητόδρομους, κατά μείζονα λόγο ισχύει  για ένα έργο, στο ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας. Το ίδιο έγινε και στη Βασιλίσσης Όλγας, όπου η Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών έφερε στο φως σημαντικά οικοδομήματα της ρωμαϊκής εποχής, που δεν γίνεται να καλυφθούν, εκ νέου, με ασφαλτοτάπητα. Αυτή είναι η γνώμη της αρμόδιας Εφορείας και των αρμοδίων οργάνων του Υπουργείου Πολιτισμού. Δεν είναι δική μου άποψη. Μακάρι, πάντως, τα προβλήματα της πρωτεύουσας να συνοψίζονταν στη Βασιλίσσης Όλγας και την πεζοδρόμησή της.

-Τελικά ο πολιτισμός έχει τη θέση που του αξίζει στην Ελλάδα;

Στην Ελλάδα, με τη μακραίωνη και τεράστια πολιτιστική κληρονομιά, αλλά και τη ζηλευτή σύγχρονη δημιουργία της, ο Πολιτισμός, κατακτά μέρα με τη μέρα  τη θέση που του αναλογεί. Οφείλουμε να θέλουμε όλο και  μεγαλύτερη ανάδειξη του πολιτιστικού μας αποθέματος, όλο και ενεργότερη ενθάρρυνση νέας δημιουργίας. Ποια είναι όμως, στα αλήθεια, η θέση του Πολιτισμού στην Ελλάδα; Υπάρχει κάποιο ιδεατό πρότυπο προς το οποίο πρέπει να συγκλίνουμε;

Τα ευρήματα από την ανασκαφική δραστηριότητα, επί έξι δεκαετίες, στην Αθήνα, προορίζονται για το νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αθήνας, που έχει χωροθετηθεί στην Ακαδημία Πλάτωνος

Αν με ρωτάτε, για τον αν ο Πολιτισμός πρέπει να αποτελεί κεντρική προτεραιότητα στις δημόσιες πολιτικές, η απάντηση είναι  όχι μόνον αυτονόητη, αλλά γίνεται, καθημερινή  πράξη. Ένα μόνον παράδειγμα: Ποτέ άλλοτε δεν υλοποιούνταν τόσα έργα σε δομές πολιτισμού, και ποτέ άλλοτε ο Πολιτισμός δεν διέθετε τόσους πόρους, όσο σήμερα. Πάντοτε, όμως,  θα επιδιώκουμε όλο και  πιο αναβαθμισμένη τη θέση του Πολιτισμού. Αυτή είναι η φιλοδοξία και το στοίχημά μας.

-Οι ιδιώτες που χρηματοδοτούν εκδηλώσεις και πολιτιστικά έργα τελικά βοηθούν τον ελληνικό πολιτισμό; Έχει ουσία αυτό;

Αλίμονο αν τα έργα και οι εκδηλώσεις πολιτισμού ήταν αποκλειστική υπόθεση του κράτους. Πολιτισμός που εξαρτάται μόνον από την κρατική στήριξη, υλική και ηθική, μοιραία καταλήγει στη χειραγώγηση και την εργαλειοποίηση -αυτά μόνο σε κατ’ όνομα δημοκρατίες συμβαίνουν. Η υποχρέωση του Υπουργείου Πολιτισμού και των υπηρεσιών του να καταστήσει -και να διατηρεί- τον Πολιτισμό ισότιμα προσβάσιμο σε όλους, κάθε άλλο παρά αναιρεί τον ρόλο των ιδιωτών. Δεν χρειάζεται καν να ανατρέξουμε στους χορηγούς και τους μαικήνες της Αρχαιότητας.

Ας δούμε μόνον τους δύο αιώνες του ελεύθερου εθνικού μας βίου για να διαπιστώσουμε πόσο οι μεγάλες δωρεές συνέβαλαν στην άνθηση του νεότερου πολιτισμού μας και στη διάσωση και ανάδειξη της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Ιδιαίτερα, για την καλλιτεχνική έκφραση και δημιουργία, η οποία είναι προσωπική υπόθεση, υπόθεση του δημιουργού, θα ήταν τουλάχιστον παράδοξο η στήριξή της να εναποτίθεται μόνον στο κράτος.