Γιάννης Μαρκόπουλος: Ποιος είναι ο κρυφός κώδικας που κρύβεται πίσω από το τραγούδι «Ζαβαρακατρανέμια»

Ένα εκ των σπουδαιότερων έργων του Γιάννη Μαρκόπουλου ήταν το «Ζαβαρακατρανέμια» που τραγούδησε ο Νίκος Ξυλούρης, όμως λίγοι γνωρίζουν πως πίσω από αυτό το κομμάτι κρύβεται ένας συγκεκριμένος κώδικας.

Έφυγε σήμερα από τη ζωή σε ηλικία 84 ετών ο Γιάννης Μαρκόπουλος και άφησε πίσω του ένα ανεκτίμητο έργο με σπουδαίες συνθέσεις.

Σε ηλικία μόλις 11 ετών, έγραψε τη μελωδία με την οποία μεταγενέστερα θα έντυνε το «Μαλαματένια λόγια», που ερμήνευσε ο Νίκος Ξυλούρης.

Και μιας και έγινε αναφορά στον αξέχαστο Ξυλούρη, πρέπει να αναφερθεί το εξής: οι δυο τους έκαναν ένα όνειρο του Ψαρονικού αληθινό. Αυτό το όνειρο δεν ήταν άλλο από ένα δίσκο που θα περιείχε ριζίτικα τραγούδια. Η αγάπη και των δυο για την κρητική παραδοσιακή μουσική, «γέννησε» ένα άλμπουμ «διαμάντι» που μέχρι και στις ημέρες μας παραμένει ένα αψεγάδιαστο διαμάντι.

Η συνεργασία Μαρκόπουλου και Ξυλούρη έδωσε και ένα άλλο τραγούδι – σταθμό στην ιστορία του ελληνικού τραγουδιού. Πρόκειται για το «ζαβαρακατρανέμια», ο τίτλος του οποίου για πολλά χρόνια αποτελούσε για τους περισσότερους έναν άλυτο γρίφο. Παράλληλα, οι στίχοι του τραγουδιού έδειχναν… ακαταλαβίστικοί. Σα να μην βγάζουν νόημα. Τότε ήταν που είχε ακουστεί και η θεωρία πως ο Μαρκόπουλος, κατά τη διάρκεια ενός γλεντιού στην Κρήτη, είχε βάλει στοίχημα πως μπορεί να γράψει ένα τραγούδι με στίχους οι οποίοι δεν βγάζουν νόημα και δεν τους καταλαβαίνει κανείς αλλά παρ’ όλα αυτά να γίνει επιτυχία.

Ωραία ιστορία αλλά απέχει από την αλήθεια. Στην πραγματικότητα όλοι οι στίχοι βγάζουν νόημα. Το τι σημαίνουν το είχε εξηγήσει, για πρώτη φορά τότε, ο ίδιος ο σπουδαίος συνθέτης το 2007 στην εκπομπή «Συναντήσεις» της ΕΡΤ1. Στην συζήτηση που είχε με τον Λευτέρη Παπαδόπουλο, αποκάλυψε χαρακτηριστικά:

«Όταν έγραψα το Ζαβαρακατρανέμια μέσα στη δεκαετία του ’60, γύρω στο ’66, είναι ένα από τα μέρη μίας μουσικής τελετής που λέγεται “Ιδού ο Νυμφίος έρχεται”, το οποίο διατηρώ ακόμη ανέκδοτο. Κι έμεινε αυτό το τραγούδι όπου περιέχει πάρα πολλές σημαντικές λέξεις που είναι καθαρά ελληνικές. Ας το εξηγήσω, για πρώτη φορά, γίνεται σε αυτήν την εκπομπή, δεν το ‘χω ξαναπεί.

Το αλληλούια δεν είναι εβραϊκή λέξη, είναι η αλληλουχία κι έφυγε το Χ. Αλληλουχία, τόσο απλό. Το Ίλεως είναι το ίλεως, Ζάβαρα είναι -όπως καμιά φορά λέμε στην Κρήτη ‘’Μα το Ζα’’, το Δία. Είναι μία εικόνα, όχι ακριβώς του Δία, αλλά μία εικόνα μέσα από τη ζωή του. Το Ζήτα παίζει τεράστιο ρόλο και είναι μία λέξη πάρα πολύ και βαθιά και αρχαία που έχουν χρησιμοποιήσει πολλές φορές σε θέματα εμπόλεμης κατάστασης. Λάμα είναι η κόψη του μαχαιριού, το νάμα είναι βάπτισμα, νέμια η ησυχία, αλλά όλες αυτές οι λέξεις μαζί ήταν μία έντονη διαμαρτυρία. Και αυτό το θέμα είναι πάλι ποίηση, αλλά έχει μία έντονη διαμαρτυρία», εξήγησε.

Με πιο απλά λόγια τα «ζάβαρα» είναι τα λάβαρα, το «κάτρα» είναι τα μαύρα και το «νέμια» είναι το ανέμισαν. Μαύρα λάβαρα ανέμισαν, δηλαδή! Επιπλέον, το «λάμα» είναι το μαχαίρι και το ίλεως είναι το έλεος! Αναλυτικότερα:

«Αλληλούια» = αλληλουχία

«Ζάβαρα» = λάβαρα

«Κάτρα» = μαύρα

«Νάμα» = βάπτισμα

«Λάμα» = το μαχαίρι

«Νέμια» = Ανέμισαν

«Ίλεος» = Έλεος

Άρα έχουμε:

Ζάβαρα κάτρα νέμια = Λάβαρα Μαύρα Ανέμισαν!

Ίλεος Ίλεος = Έλεος, Έλεος

Λάμα Λάμα Νάμα Νάμα Νέμια = Το μαχαίρι, το μαχαίρι μάνα μάνα Ανέμισαν.