Οι προκλήσεις των συνδικάτων κατά τον 21ο αιώνα

Η  διεθνής  οικονομική  και  παραγωγική   αλληλεξάρτηση  των  οικονομιών  κατά  τις  τελευταίες  τρείς  δεκαετίες, συνέβαλαν  καθοριστικά,  μεταξύ  των  άλλων,  στην  ανάπτυξη  του  καθεστώτος  της  παγκοσμιοποίησης,  κατά  βάση  νεοφιλελεύθερου  χαρακτήρα,  σε  παγκόσμιο  και  ευρωπαϊκό  επίπεδο,   διαμέσου  του  μοντέλου  της  άνισης  ανταλλαγής  εμπορευμάτων, υπηρεσιών, εργασίας, τεχνολογίας, κ.λ.π. Στις συνθήκες αυτές  συντελέσθηκε, όπως  προκύπτει  εκ  του  αποτελέσματος,  μία   παγκόσμια  προσφορά  εργασίας  φθηνού  εργατικού  δυναμικού  σε  χώρες  υψηλού  εισοδήματος,  επιφέροντας  υψηλότερα  μερίδια  κέρδους  στο  ΑΕΠ  των  συγκεκριμένων  χωρών, αυξανόμενη  εισοδηματική  και  κοινωνική  ανισότητα,  συρρίκνωση  του  κοινωνικού  κράτους, ήπιες  πληθωριστικές  πιέσεις, χαμηλά  επιτόκια  και αύξηση  του  χρέους.

Των Σάββα  Γ. Ρομπόλη, Βασίλειου  Γ. Μπέτση*

Οι  ανατροπές  αυτές  που  έκαναν  διαφορετικό  το  παρόν  σε  σχέση  με το  παρελθόν   της  διεθνούς  και  ευρωπαϊκής  οικονομίας,  συνδυάστηκαν  με    αλλαγές   στην   οργάνωση   της  εργασίας, στο  θεσμικό  πλαίσιο  των  συλλογικών  διαπραγματεύσεων  και  των  συλλογικών  συμβάσεων  εργασίας  καθώς  και  με  την  υλοποίηση  πολιτικών  γενικευμένης (μισθούς, συμβάσεις  εργασίας, απασχόληση, χρόνος  εργασίας, κ.λ.π.) ευελιξίας  στην  αγορά  και  στους  χώρους  εργασίας.

Ταυτόχρονα  συνδυάστηκαν με  την  εισαγωγή  των  νέων  τεχνολογιών  τεχνητής  νοημοσύνης, ψηφιακής  τεχνολογίας, ρομποτικής, κ.λ.π.  στους  χώρους  παραγωγής   καθώς  και  με   την  εφαρμογή  αυτοματοποιημένων (αλγοριθμική  διαχείριση)  αυταρχικών  μεθόδων  και  συστημάτων  ελέγχου  της  εργασίας.

• Έτσι, περιορίσθηκε   η  αυτόνομη  και  δημιουργική  δραστηριότητα  των  εργαζομένων,   η  δημοκρατική  λειτουργία  τους  στους  χώρους  παραγωγής  και  εργασίας  και  τα  εργασιακά  και  συνδικαλιστικά  τους  δικαιώματα, σε  βαθμό  που  να  δημιουργούν  συνθήκες  καταναγκαστικής  βελτίωσης  του  επιπέδου  της  παραγωγικότητας  της  εργασίας  και  περιορισμού  των  όρων  της  δημοκρατικής    συνδικαλιστικής   λειτουργίας  και  δράσης  των  εργαζομένων, σε  όφελος  των  συνθηκών  συσσώρευσης  και  σε  βάρος  των  κοινωνικο-οικονομικών  συνθηκών  του  κόσμου  της  μισθωτής  εργασίας.

Στο  πλαίσιο  αυτών  των  εξελίξεων,  όπου  σε  ευρωπαϊκό  επίπεδο  παρακολουθούνται  επιμελώς  ανενεργά  και  αμήχανα  από  την  Ευρωπαϊκή  Ένωση, οι  ασκούμενες  πολιτικές  διαμορφώνουν, κατά   τις   πρώτες  δεκαετίες  του  21^ου  αιώνα,  τους    εργασιακούς   όρους  μετάβασης    από  την  τρίτη  στην  τέταρτη  βιομηχανική  επανάσταση,  στην  κατεύθυνση  της  χειραγώγησης  και  της  περιθωριοποίησης  της  συνδικαλιστικής  δράσης  των  εργαζομένων  και  όχι  της  δημοκρατίας  και  της  απελευθέρωσης  της  εργασίας  στους  χώρους  παραγωγής. 

Έτσι,  παρατηρούνται,  ιδιαίτερα  κατά  την  περίοδο  της  πανδημίας  του Covid-19,   απορρυθμιστικές   πολιτικές  ευελιξίας  και  ανατροπής  των  εργασιακών  δικαιωμάτων     κατά  επιχείρηση  ή  κατά  ομάδες  επιχειρήσεων, με   εφαρμογές  σε  ευρωπαϊκές  ή  μη  χώρες,  οι  οποίες   αναφέρονται, μεταξύ  των  άλλων,  στον  χρόνο  εργασίας  και  στην  τηλεργασία, δημιουργώντας  σε  σύντομο  χρονικό  διάστημα    συνθήκες  υπονόμευσης  της   εργασιακής  συλλογικότητας  και   της  συνδικαλιστικής  δράσης.

• Κι’  αυτό  γιατί  ο  συνδικαλισμός  δημιουργείται   και  αναπτύσσεται  από  τη  συλλογική  σκέψη, τη  συλλογική  και  κοινωνικο-εργασιακή  δράση  και  τη  συλλογική  ζωή  στους  χώρους  εργασίας  και  παραγωγής. Αντίθετα, η  διάσπαση    μεταξύ  του  χρόνου  και του   χώρου   εργασίας  που  συντελείται  για  παράδειγμα  με την τηλεργασία  χαλαρώνει  τους  δεσμούς   μεταξύ  των  εργαζομένων  και  των  εκπροσώπων  των  συνδικάτων(C. Dupuy- J.Simha-Centre d’ etudes  de l’ emploi  et  du travail,2022).
• Κι’ αυτό  γιατί   οι  συναντήσεις  μεταξύ  των  εργαζομένων  πραγματοποιούνται  διαμέσου  των  τηλεδιασκέψεων, εγκαθιδρύοντας  στην  καθημερινή  λειτουργία  και  δράση  των  συνδικάτων  την  εργασιακή  εξατομίκευση, υπονομεύοντας  και  αντικαθιστώντας  κατ’ αυτόν  τον  τρόπο  τη  συλλογική  σκέψη,  τη  συλλογική  ανταλλαγή   απόψεων  και  την  λήψη  των  συλλογικών  αποφάσεων (E.Sabado, Alternatives Economiques, 15/3/22).

Οι  προκλήσεις  αυτές  των  συνδικάτων    κατά  την  τελευταία  δεκαετία  του  20^ου  αιώνα  και  κατά  τις  δύο  πρώτες  δεκαετίες  του  21^ου  αιώνα,  θέτουν  στις  συνδικαλιστικές  οργανώσεις  την  αναγκαιότητα αναζήτησης  νέων  μεθόδων  και  τρόπων  προσωπικής  συνάντησης  των  εργαζομένων  τόσο  μεταξύ  τους, όσο  και  με  τους  συνδικαλιστικούς  τους  εκπροσώπους.  

Από  την  έρευνα  πεδίου (C.Dupuy-J.Simha, 2022)  εμφανίζεται  η  πρόκληση  του  ψηφιακού  συνδικαλισμού  στην  λειτουργία  των  συνδικάτων  και  στην  διεκδικητική  πορεία  της  συνδικαλιστικής  δράσης. Όμως,  μία  τέτοια  πορεία  των  συνδικάτων  θα  σηματοδοτήσει  το  διαρκές  έλλειμμα  των  διεκδικήσεων  τους,  οι  οποίες  αντί  να  αποτελούν  αντικείμενο  των  συλλογικών  διαπραγματεύσεων, των  συλλογικών  συμβάσεων  εργασίας,  των  απεργιακών  κινητοποιήσεων, κ.λ.π., θα  αποτελούν  αντικείμενο  της  ηλεκτρονικής  επικοινωνίας  των  συνδικάτων  και  των  εργοδοτών, με κίνδυνο  τον  εκφυλισμό  των  συνδικαλιστικών  οργανώσεων  σε  μη  κυβερνητική  οργάνωση  παροχής  υπηρεσιών.

• Στις  συνθήκες  αυτές,  όπου  τα  συνδικάτα  περιβάλλονται  από  την  πρόκληση  του  ψηφιακού  συνδικαλισμού, οι  εργαζόμενοι, σύμφωνα  με τη  συγκεκριμένη  έρευνα,  ενισχύουν  με  την  εμπιστοσύνη  τους  την  δράση  των  συνδικαλιστικών  τους  οργανώσεων,  θεωρώντας  ως  τον  αναντικατάστατο  κοινωνικό  θεσμό  διεκδίκησης  και  προστασίας  των  εργασιακών  και  κοινωνικών  τους  δικαιωμάτων. 

Κατά  συνέπεια   στην  προοπτική  αυτή,  η  πρόκληση  των  συνδικάτων  κατά  τον  21^ο  αιώνα, ιδιαίτερα  κατά την  περίοδο  μετάβασης  της  διεθνούς  και  ευρωπαϊκής  οικονομίας  από  την  τρίτη   στην   τέταρτη  βιομηχανική  επανάσταση, δεν  είναι  ο  ψηφιακός  συνδικαλισμός.

Αντίθετα  είναι   η  συλλογική  δυναμική  και  μετεξέλιξη  σε  προοπτική  συσπείρωσης  της  εμπιστοσύνης  των  εργαζομένων,  σε  βαθμό   που  η   κοινωνικο-εργασιακή  αναβάθμιση  του  συσχετισμού  δυνάμεων  των  συνδικαλιστικών  οργανώσεων, να  προσανατολίσει την  τέταρτη  βιομηχανική  επανάσταση  προς  την  κατεύθυνση, με  όρους  δημοκρατίας, εργασιακής  απελευθέρωσης  και  προσδοκίας (τεχνο-κοινωνικό  μοντέλο),  της  εργασιο-παραγωγικής  και  κοινωνικο-αναπτυξιακής  σύζευξης.  

*Ομ. Καθηγητή  Παντείου Πανεπιστημίου, Δρ. Παντείου  Πανεπιστημίου