Άρθρο του καθηγητή Λόη Λαμπριανίδη: Η χώρα σε πολλαπλή κρίση, δεν μπορεί να πορεύεται πια χωρίς Αναπτυξιακή Στρατηγική 

“Σήμερα, η ελληνική οικονομία  αντιμετωπίζει τεράστια δομικά προβλήματα. Οι εγχώριες αλλά και οι ξένες επενδύσεις είναι περιορισμένες έχουμε τεράστιο και αυξανόμενο χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό), μεγάλα και αυξανόμενα εμπορικά ελλείμματα, υψηλά spreads, πληθωρισμό· το δημογραφικό έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις”.

Αυτές είναι μερικές από τις σημαντικές επισημάνσεις του Λόης Λαμπριανίδης (Οικονομικός γεωγράφος, καθηγητής ΠΑΜΑΚ, π. Γενικός Γραμματέας Ιδιωτικών Επενδύσεων Υπουργείο Οικονομίας & Ανάπτυξης) σε άρθρο του στο αφιέρωμα του libre για την οικονομία.

Ο καθηγητής τονίζει ότι επίσης ότι “υπάρχει σημαντική φυγή εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού (brain drain) ενώ ταυτόχρονα, παρουσιάζεται έλλειψη απασχολουμένων σε πολλούς τομείς, από χειρώνακτες (αγρεργάτες, εργάτες οικοδομής κτλ.) έως εξειδικευμένο προσωπικό (πτυχιούχοι ΗΥ, κτλ.), και τούτο παρά την εμμένουσα ανεργία”.

ΟΛΟΚΛΗΡΟ ΤΟ ΑΡΘΡΟ

Μετά από μια 12ετία κρίσης που ταλαιπώρησε την κοινωνία, η χώρα εξακολουθεί να πορεύεται σε  ένα μη βιώσιμο μονοπάτι, και μάλιστα σε έναν ευρωπαϊκό και διεθνή δρόμο ολοένα και περισσότερο ασταθή και εκτεθειμένο σε διαδοχικές και εντεινόμενες κρίσεις. Στο σημείωμα αυτό θέλω να δώσω μια νότα αισιοδοξίας επισημαίνοντας πως αυτό που χρειάζεται είναι η αλλαγή αναπτυξιακού υποδείγματος και ότι για αυτό έχουμε μια μεγάλη ευκαιρία με τα τεράστια κονδύλια του Ταμείου Ανάκαμψης, του ΕΣΠΑ κ.ο.κ., που θα πρέπει να αξιοποιηθούν παραγωγικά και να μη σπαταληθούν σε «λίστες» έργων που δεν συγκροτούν δομικές παρεμβάσεις. 

Το μεταπολεμικό και ιδίως μεταπολιτευτικό κυρίαρχο αναπτυξιακό πρότυπο,έριξε την ελληνική οικονομία στα βράχια, υποβάθμισε συνολικά τις συνθήκες ζωής μας και οδήγησε τη χώρα στην «παγίδα των χωρών μεσαίου εισοδήματος». Τα Μνημόνια και οι συνοδευτικές «μεταρρυθμίσεις» οδήγησαν σε εσωτερική υποτίμηση, που υποτίθεται  θα οδηγούσε σε αύξηση της ανταγωνιστικότητας κάτι που δεν συνέβη. 

Η χώρα βγήκε από τα μνημόνια το 2018,  όμως τα προβλήματα παραμένουν και σε καμία περίπτωση δεν μπορούν να λυθούν απλώς με περισσότερα χρήματα από την ΕΕ εάν αυτά απλά καταλήγουν, όπως συμβαίνει σήμερα, στα γνωστά «τζάκια» μέσα από λίστες «ώριμων» έργων. Χρειάζεται σχέδιο και τολμηρές πολιτικές, που θα οδηγήσουν σε ένα «αναπτυξιακό άλμα» ώστε να μπορέσει η χώρα να βγει από την προαναφερθείσα «παγίδα».

Σήμερα, η ελληνική οικονομία  αντιμετωπίζει τεράστια δομικά προβλήματα. Οι εγχώριες αλλά και οι ξένες επενδύσεις είναι περιορισμένες · έχουμε τεράστιο και αυξανόμενο χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό), μεγάλα και αυξανόμενα εμπορικά ελλείμματα, υψηλά spreads, πληθωρισμό· το δημογραφικό έχει πάρει εκρηκτικές διαστάσεις.

• Υπάρχει σημαντική φυγή εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού (brain drain) ενώ ταυτόχρονα, παρουσιάζεται έλλειψη απασχολουμένων σε πολλούς τομείς, από χειρώνακτες (αγρεργάτες, εργάτες οικοδομής κτλ.) έως εξειδικευμένο προσωπικό (πτυχιούχοι ΗΥ, κτλ.), και τούτο παρά την εμμένουσα ανεργία. 

Τι πρέπει να γίνει λοιπόν;

Προέχει να ανοίξει μια τεκμηριωμένη συζήτηση για να κατανοήσει η κοινωνία πού βρισκόμαστε, προς τα πού θέλουμε να πορευτούμε και πώς.  Η Κομισιόν αλλά και οι «αγορές» έβαλαν πάλι στα ραντάρ τους, «κλείδωσαν»  την χώρα μας. Ο μικροπολιτικά καλλιεργούμενος εφησυχασμός από την πλευρά της κυβέρνησης απλά συσκοτίζει τα κακώς κείμενα, με συνέπεια την ώρα της επερχόμενης κρίσης, αν δεν αλλάξουμε πορεία, τα προβλήματα να αποδειχθούν οξύτερα και από όσα αντιμετωπίσαμε τα τελευταία χρόνια. 

Η αλλαγή αναπτυξιακού υποδείγματος αποτελεί αναμφίβολα μια μακρόσυρτη διαδικασία, όμως η ύπαρξη πολύ μεγάλης χρηματοδότησης αποτελεί μια μεγάλη ευκαιρία για να αρχίσει μια πορεία μετασχηματισμού του.

Αυτό εκτός των άλλων προϋποθέτει πως το Ταμείο Ανάκαμψης, το ΕΣΠΑ, η Κοινή Αγροτική Πολιτική αλλά και το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων θα αντιμετωπιστούν με ενιαίο τρόπο στα πλαίσια μιας Εθνικής Αναπτυξιακής Στρατηγικής. Όμως η κυβέρνηση δεν θέλει ούτε να ακούσει για αναπτυξιακό σχεδιασμό, βιομηχανικές πολιτικές κτλ. Με αποτέλεσμα σε μεγάλο βαθμό το Ταμείο Ανάκαμψης να αποτελείται από «λίστες» έργων που επιλέχθηκαν απλά με βάση το ότι ήταν «ώριμα». 

Το κυρίαρχο αναπτυξιακό πρότυπο που στηρίζεται από την πλευρά της προσφοράς κυρίως στον τουρισμό και στις κατασκευές^[1] για την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών χαμηλής και μέσης προστιθέμενης αξίας,  και από την πλευρά της ζήτησης σε υπερκατανάλωση  συχνά  πολυτελή και επιδεικτική,  οδήγησε  την ελληνική οικονομία σε αδιέξοδο και υποβάθμισε συνολικά τις συνθήκες ζωής μας.

• Ο τουρισμός αναμφίβολα αποτελεί πολύ σημαντική δραστηριότητα για την ελληνική οικονομία. Όμως πόσο ακόμη μπορεί να αυξηθεί με τη σημερινή του μορφή χωρίς να υπάρξουν σημαντικά προβλήματα (στις υποδομές, στους κατοίκους των τουριστικών περιοχών κτλ. – overtourism^[2]). Βέβαια, με ένα άλλο μοντέλο ανάπτυξης όπου ο τουρισμός θα συνδεθεί οργανικά με τη βιομηχανία, τη γεωργική παραγωγή, την τοπική οικονομία κτλ., η κατάσταση μπορεί να αλλάξει δραστικά.

Αυτό που χρειάζεται είναι ένα συγκροτημένο σχέδιο για ένα «αναπτυξιακό άλμα», στοχεύοντας στην «οικονομία της γνώσης» με παράλληλη μείωση των κοινωνικών και περιφερειακών ανισοτήτων και με μια νέα και βιώσιμη ισορροπία μεταξύ κατανάλωσης και αποταμίευσης /επένδυσης. Απαιτείται η αξιοποίηση νέων τομέων όπου η χώρα ενδέχεται να μπορεί να αναπτύξει αξιόλογα συγκριτικά πλεονεκτήματα.

Η στροφή αυτή δεν πρέπει να θεωρήσουμε ότι αφορά  αποκλειστικά ή έστω κυρίως τον τομέα των πιο προηγμένων υπηρεσιών, καθώς θα πρέπει να στοχεύει πρωτίστως στην επαναβιομηχάνιση, αλλά και στην αναβαθμισμένη αξιοποίηση υπαρχόντων πόρων (π.χ. εξαιρετικό φυσικό περιβάλλον) και δεδομένων συγκριτικών πλεονεκτημάτων (π.χ. υψηλής ποιότητας ανθρώπινο κεφάλαιο) μέσω καινοτομιών. Χρειάζονται πολιτικές που θα ενισχύουν την παραγωγή εγχώριας προστιθέμενης αξίας (π.χ. πρόγραμμα εξοικονόμησης ενέργειας στα κτίρια που κινούν τη βιομηχανία υλικών, τους ασχολούμενους με την οικοδομή κτλ. αντι την επιδότηση ηλεκτρικών συσκευών που είναι όλες εισαγόμενες).  

• Επίσης, πρέπει να προταχθεί η αειφόρος ανάπτυξη, π.χ. με αξιοποίηση των ΑΠΕ, όπως και μια αύξηση της αυτάρκειας σε κρίσιμα προϊόντα (τρόφιμα, φάρμακα, ενέργεια, άμυνα). Μια νέα φορολογική πολιτική θα πρέπει επίσης να συμβάλλει στην αύξηση των επενδύσεων και την αποθάρρυνση της πολυτελούς κατανάλωσης ιδίως εισαγόμενων προϊόντων. Χωρίς αυτή τη στροφή, το αναπτυξιακό μας μονοπάτι είναι μη βιώσιμο.

Για να προωθήσουμε τέτοιες πολιτικές, δεν επαρκούν οι αυτοματισμοί των αγορών. Απαιτείται σχέδιο, μια συγκροτημένη Εθνική Αναπτυξιακή Στρατηγική που θα προκύψει μέσα από την εκτεταμένη διαβούλευση κράτους και κοινωνικών εταίρων και αυξημένα κρατικά εργαλεία (π.χ. επανεθνικοποίηση εταιριών όπως η ΔΕΗ). Χρειάζονται πολιτικές που θα βοηθήσουν μεσο-βραχυπρόθεσμα τη στροφή προς την οικονομία της γνώσης (π.χ. ενίσχυση της Ε&Α, της καινοτομίας και της επαναβιομηχάνισης).

Παράλληλα είναι απαραίτητο και ένα άμεσο πρόγραμμα αντιμετώπισης της ακρίβειας. Επειδή η αλλαγή αναπτυξιακού υποδείγματος είναι υπόθεση που αφορά όλη την κοινωνία και εκ των πραγμάτων μακρόπνοη διαδικασία, απαραίτητη προϋπόθεση αποτελεί η ύπαρξη μιας ευρύτερης συνεννόησης που θα προκύψει ως αποτέλεσμα μιας νέας ηγεμονίας ιδεών, οικονομικών και πολιτικο-κοινωνικών δυνάμεων.